සැන්ඩි උපන් හැටි

ඔන්න එහෙනම් සැන්ඩිත් ඇවිත් ගියා. නිකන්ම නෙවෙයි, මහා විනාසෙකුත් කරගෙන. මේ හින්දා මිනිස් ජිවිත 100 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් විනාශ උනා. දේපළ හානිය කොයි තරම්ද කියලා මම දන්නේ නෑ. නිවාස මිලියන 6 කට විදුලි සැපයුම අහිමි වී දැනට දින 3 ක්. ඇතැම් පෙදෙස්  අඩි 2 ක පමණ හිමෙන් වැහිලා (අකාලයේ). අඩි 6 ක පමණ උසට නගර ජලයෙන් යට වෙලා. 

"Super storm" එකක් හැටියට හඳුන්වන "සැන්ඩි" කරපු දේවල්වලින් ටිකක් තමයි මේ. පින්තූර ගත්තේ අන්තර්ජාලයෙන්. ක්ලික් කරලා බලන්න.

පහන්යාය පටන් ගත්ත අලුතම මෙහෙ ආපු අයට මතකද දන්නේ නෑ කුණාටු වලට නම් දෙන හැටි ගැන ලියපු ලිපිය. කැමති අය ඉන්නවනම් ගිහින් බලල එන්නකො. එතකොට තේරේවි මෙයාට සැන්ඩි කියලා නම වැටුනේ කොහොමද කියලා. කවුරුහරි හිතාගෙන ඉන්නවනම් කුණාටු වලට දාන්නේ ගෑනු නම් විතරයි කියලා ඒක වැරදියි හොඳේ . ඒකෙ කට්ටිය කමෙන්ට් කරලා තිබුණා ගෑනු නම් තියන කුණාටු වැඩියෙන් සැරයි කියලා. ඒකෙනම් ඉතින් ඇත්තක් තියනවදත් මන්දා. :)) කොහොම උනත් ඉතින් ලස්සන ක්‍රමේකට අනුව තමයි කුණාටු වලට නම් ලැබෙන්නේ. 

දැන් ඉතින් ඒ ගැන කිව්වා ඇති. 

ඔයාලට නිකමට හිතිලා තියනවද මොකද මේ කුණාටු මෙච්චරම ඇමරිකාව පස්සෙම පන්නන්නේ කියලා . දැන් ඉතින් කියන්න එපා ඇමරිකාව කරන නොහොබිනා වැඩ හින්දා කියලා. හරි අපි බලමුකෝ. 

ඔය කියන විදියේ හරිකේන් එකක් ඇති වෙන්න අවශ්‍යතා කිහිපයක් තියනවා. 

1. අධික උෂ්ණත්වයක් 

2. මුහුදු කලාපයක් වැනි ජලය සහිත ප්‍රදේශයක්  

3. සුළං දහරා 

ඉතින් මේ කියන කරුණු තුන ගොඩක් වෙලාවට සම්පුර්ණ වෙන තැනක් තමයි ඝර්ම කලාපීය මුහුදු. බටහිර අප්‍රිකාව ආසන්නයේ මුහුද මේ සඳහා ගොඩක්ම යෝග්‍යයි. ගොඩක් වෙලාවට ඒ ආසන්නයෙන් තමයි කුණාටු හට ගන්නේ. ඒවා හඳ අල්ලපු රට පස්සෙන් එලවන්නේ මොකද කියලත් මම කියන්නම්. 

අධික උෂ්ණත්වය නිසා ජලය විශාල ප්‍රමාණයක් මුහුද මතුපිටින් වාෂ්ප වෙලා වාතය සමග ඉහළ නගිනවා (රත් වූ වාතය ඉහළ නගී කියලා කතාවක් අහල තියනවනේ). ඉතින් මුහුද ආසන්න වායු ගෝලයේ අව පීඩනයක් ඇති වෙනවා. ඒ අඩුව පුරවන්න අවට ප්‍රදේශ වලින් වාතය අර ස්ථානයට ඇදිලා එනවා. ඒ වාතයත් අර විදියටම රත් වෙලා ජල වාෂ්ප සහිතව ඉහළ නගිනවා, හරියට දුම් නලයක් දිගේ ඉහළ යනවා වගේ. ඉහළ වායු ගෝලයේදී මේ වාතය අර දුම් නලය වටා පැතිරෙනවා (මුළුතැන් ගෙයක චිමිනියෙන් දුම් විසිරෙන හැටි මතක් කරගන්න). මුහුද තමයි මේ වැඩේට උෂ්ණත්වය සහ තෙතමනය සපයන්නේ. ඔය විදියට ඉහළ නැගලා විසිරෙන වාතය ඝනීභවනය වෙලා වලාකුළු බවට පත් වෙනවා. මේ ක්‍රියාවලිය දිගටම සිද්ධ වෙන හින්දා අර වලාකුළු තට්ටුව නොනැවතී වර්ධනය වෙනවා.

මේ බලන්න හරිකේන් එකක් දිස් වෙන ආකාරය 

පේනවා නේද මැද තියන පොඩි රවුම. ඒකට කියන්නේ හරිකේන් එකේ "ඇහැ" කියලා. එතන තමයි අඩුම පීඩනයක් තියෙන්නේ. අර කියපු දුම් නලයේ මුදුන තමයි මේ ඇහැ. 

හරි, දැන් අපි දන්නවා කුණාටුවක් ඇති වෙන හැටි. එතකොට අර "සුළං දහරා" ඕන වෙන්නේ මොකටද? ඒවායින් තමයි කුණාටුවේ ගමන් මග තීරණය කරන්නේ. ගොඩක් වෙලාවට කුණාටු හටගන්නේ අප්‍රිකානු මුහුදෙන් කියලා දැන් අපි දන්නවනේ. ඒ ප්‍රදේශයේ "වෙළඳ සුළං" කියලා එකක් හමනවා ඔයාලා දන්නවද?

මේ තියෙන්නේ වෙළඳ සුළං හමන රටාව සහ දිශාව 

වෙළඳ සුළං ඇති වෙන්න බලපාන්නේ පෘතුවියේ බ්‍රමණය කියලා සමාජ අධ්‍යයනයට ඉගැන්නුවා සමහරුන්ට මතක ඇති (මටනම් ලාවට වගේ මතකයි :). 

ඉතින් ටාර්සන්ගේ රට (අප්‍රිකාව) ආසන්නයේ හටගන්න කුණාටුවක් වහාම හඳ අල්ලපු රට පැත්තට අරගෙන යන්න මේ සුළං සැදී පැහැදී ඉන්නවා. වෙළඳ සුළං හින්දා උතුරු ඇමරිකාවේ පහළ ප්‍රදේශ දිහාවට ඇදෙන සමහර කුණාටු එහිදී වෙළඳ සුළං බලපෑමෙන් මිදෙනවා. ඊට පස්සේ ඒකෙ ගමන් මග තීරණය කරන්නේ ප්‍රාදේශීය කාලගුණයට අදාළ සුළං මගින්. ඔන්න ඔහොමයි ඉතින් වෙන්නේ. 

එතකොට කුණාටුව, සුළියක් වගේ කැරකෙන්නේ ඇයි ? ඒකට හේතුවත් අර වෙළඳ සුළං ඇති වෙන්න බලපාපු හේතුවම තමයි. පෘතුවියේ භ්‍රමණය. අවපාතය දිහාවට ගලාගෙන යන්න වාතය උත්සාහ කරන අස්සේ පෘතුවිය දක්ෂිණාවර්තව භ්‍රමණය වෙනවා. මේ නිසා උත්තර සහ දක්ෂිණ අර්ධ ගෝලවල එකිනෙකට විරුද්ධ දිශාවට සුළඟේ අපවර්තනයක් ඇති වෙනවා. මේකට කියන්නේ coriolis effect කියලා. ඒක හරියටම තේරුම් ගන්න මෙහෙම හිතන්නකෝ. ඔන්න ග්‍රමර්ෆෝන් එකක් කැරකෙනවා කියලා හිතන්න. කවුරු හරි ඒ තැටියේ මැදින් පටන් අරගෙන පහළට හුණු කූරකින් ඉරක් ඇන්දොත් ඇඳෙන ඉර කෙලින් එකක් නෙමෙයි, ඒක නවත්තලා බැලුවම වක්‍ර වෙච්ච ඉරක් තමයි පේන්න තියෙන්නේ. 

ඔය විදිහට උතුරු අර්ධගෝලයේ හමන සුළං දකුණු පැත්තට ඇල වෙලා ගමන් කරන බව ඔයාලට තේරෙනවා ඇති. ඉතින් අවපාතයේ පීඩනය අඩු ප්‍රදේශයට අවටින් සුළං හමා ගෙන එද්දී ඒවා මෙන්න මේ රූපයේ විදියට හැඩ ගැහිලා කුණාටුව වාමාවර්තව කැරකෙන්න ගන්නවා. 

ඒ වගේම, දක්ෂිනාර්ධ ගෝලයේ ඇති වෙන කුණාටු කැරකෙන්නේ දක්ෂිණාවර්තව. ඒක ආපහු පැහැදිළි කරන්න ඕන නෑ නේද. 

දැන් ඉතින් මේ විදියට භ්‍රමණය වෙමින් යන කුණාටුවක් නවතින්නේ කොහොමද? ආ ඒකට ඉතින් ගොඩබිමක් මුණ ගැහෙන්න වෙනවා. ගොඩ බිමකට ආවට පස්සේ කුණාටුව වර්ධනය වෙන්න ජල වාෂ්ප හොයාගන්න මුහුදක් නැහැනේ. ඒ නිසා තව දුරටත් ජල වාෂ්ප රත් වේවි ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඉතින් ඒ පාර අර දැවැන්ත වලාකුළු සෙට් එක එකතු වෙලා දෙන්න පටන් ගන්නවා මදි නොකියන්නම වැස්ස, අකුණු ඊට පස්සේ ගංවතුර. ඒ මදිවට භ්‍රමණය වෙන අවපාතයෙන් ගස්, ගල්, ගෙවල් උගුල්ලලා අර ගන්නවා. අවපාතයේ ඇහැට අහු ඉනොත් ඉතින් සොරිම තමා . එක අන්ශුවක්වත් ඉතුරු වෙන්නේ නෑ ඔන්න. ඔය වැඩ ටික කරලා ඉවර වෙනකොට තමයි කුණාටුවේ සැර බාල වෙලා හොඳ ළමයා වගේ යන්න යන්නේ. 

දැන් ඔයාලා දන්නවා නේද මේ හඳ අල්ලපු රටේ මිනිස්සුන්ට කුණාටු වලින් තියන කරදර. මේ ගොල්ලෝ සයිරන් සද්දයක් ඇහුනොත් බේස්මන්ට් වලට දුවන්න බලාගෙන ඉන්නේ. එහෙම ගිහින් දෙවියෝ සිහි කර කර ඉන්න එක ඇරෙන්න වෙන කරන්න දෙයක් නෑ . ඒ විදියේ ආරක්ෂිතව හදපු ස්ථාන වලට ගියොත්නම් ගොඩක් වෙලාවට මේවයින් බේරෙන්න පුළුවන්. එහෙම නැතුව නිකන්ම ගේ ඇතුලට වෙලා හිටියොත් ඉතින් ගේත් එක්කම අවපාතය දිගේ කැරකි කැරකි උඩට යන්නත් පුළුවන්. :) හැබැයි ආපහු බිමට වැටෙයිද කියලනම් මගෙන් අහන්න එපා.